เวลาผ่านไป 3 ปีแล้ว ที่คณะผู้แทนของคู่ขัดแย้งหลักได้ปรากฏตัวต่อสาธารณะและลงนามในเอกสารที่เป็นกรอบพื้นฐานสำหรับการพูดคุยเพื่อสันติภาพ อันถือเป็นขั้นตอนแรกๆ ของกระบวนการสันติภาพที่ยังคงต้องเผชิญกับความท้าทายอีกหลายประการและในกระบวนการสันติภาพปาตานี ผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้อง ไม่ได้มีเพียง เจ้าหน้าทหารกับกลุ่มผู้ทีมีความคิดเห็นต่างอย่างเดียว เราไม่สามารถปฏิเสธได้ว่า นักศึกษา หรือเยาวชนคนรุ่นใหม่ ในฐานะคนที่มีบทบาทและมีส่วนในผลักขบวนการสันติภาพที่สำคัญของพื้นที่ด้วย
วาระของประชาชน ต้องผลักดันให้เดินหน้า
นาย อารีฟิน โสะ ประธานสหพันธ์นิสิตนักศึกษา นักเรียน และเยาวชนปาตานี หรือ PerMAS มองว่า “การพูดคุยเจรจาตลอดระยะเวลาสามปีนี้ เรายังไม่สามารถพูดได้เต็มปากว่า เป็นตัวแทนของประชาชน เนื่องจากมีปัจจัยหลายอย่างให้เราคิด ไม่ว่าจะเป็นบรรยากาศทางการเมือง ที่มีการควบคุมอำนาจอยู่ ฉะนั้น 28 กุมภาพันธ์ จึงเป็นการพูดคุยในวาระของประชาชนปาตานี และสำหรับการพูดคุยในครั้งนี้ BRN ก็ออกมาปฏิเสธแล้วว่า MARA PATANI ไม่ใช่มติของ BRN”
นาย อารีฟีน กล่าวอีกว่า ประชาชนไม่ได้อะไรจากการพูดคุยในทางตรง แต่จะได้ในทางอ้อม คือ ประชาชนจะได้วุติภาวะทางการเมือง หากวุติภาวะของประชาชนเติมโต เป็นผลทางอ้อมที่ประชาชนจะเลือกใช้แนวทางทางการเมืองมากกว่าการใช้อาวุธ ฉะนั้นประชาชนต้องเป็นคนที่ผลักดันให้สันติภาพเดินหน้า
ประธาน PerMAS มองว่า กลุ่มต่างๆ อ้างว่าเป็นตัวแทนโดยชอบธรรมของประชาชนทั้งนั้น แต่ปัจจุบันพื้นที่ทางการเมืองถูกลิดรอน แสดงให้เห็นว่ารัฐยังมองว่าประชาชนคือศัตรูของรัฐ สิ่งเหล่านี้ ส่งผลต่อกระบวนการพูดคุยอย่างชัดเจน ทุกกระบวนการหลังจากนี้ ต้องมีการเปิดพื้นที่ให้ทุกฝ่าย รวมทั้งให้องค์กรต่างประเทศเข้ามาสังเกตการณ์ได้ ทำให้เกิดการไว้เนื้อเชื่อใจกัน ระหว่างคู่เจรจา
“ตอนนี้ในพื้นที่ มีการละเมิดสิทธิมนุษยชนหลากหลายอย่าง สิ่งเหล่านี้ ส่งผลกระทบต่อกระบวนการพูดคุยอย่างปฎิเสธไม่ได้ หากปล่อยให้มีการละเมิดสิทธิมนุษยชนกับประชาชนอย่างต่อเนื่องแบบนี้ต่อไป จะส่งผลให้ประชาชนเลือกแนวทางติดอาวุธ ทำให้หล่อเลี้ยงความรุนแรงต่อเนื่อง”
ประธาน PerMAS เสนอว่า ในสภาวะเช่นนี้ อยากให้ประชาชนมีส่วนร่วม สร้างความสามัคคี ตนมองว่าการเจรจาในช่วงนี้ยังไม่เหมาะสม เนื่องจากอยู่ในช่วงเปลี่ยนผ่านทางการเมือง เสรีภาพถูกลิดรอน ประชาชนไม่สามารถแสดงออกความคิดเห็นที่เป็นความจริง และตราบใดที่รัฐบาลไม่ได้มาจากการเลือกตั้ง ก็ย่อมเกิดขึ้นยาก
“สันติภาพเกิดขึ้นได้ แต่อาจจะไม่เกิดโดยเร็ว ปัญหาสำคัญคือ รัฐต้องพูดคุยภายในก่อนและยอมรับความจริงว่า ที่นี่คือพื้นที่สงครามที่ต้องจัดการดูแล และต้องให้ประชาชนกำหนดชะตากรรมตัวเองต่อสงครามในครั้งนี้ หรือที่เรียกว่า Right to Self Determination “ ประธาน PerMAS กล่าวทิ้งท้าย
